واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه در دعای عرفه ی امام حسین (ع) و زیارت جامعه ی کبیره امام هادی (ع)

از جمله نیایش¬ها و مناجات سرشار از مضامین بلند و والای عرفانی، دعای عرفه ی امام حسین (ع) است که با تعابیر متعالی عرفانی، روح و جان هر عاشق دلباخته و تشنه ی معرفت را به دریای معارف توحیدی رهنمون می¬سازد. امام حسین (ع) در این دعای پر محتوا و شیوا، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می¬کند و راه و روش بندگی و تضرع و درخواست نیاز از درگاه متعالی را به همگان می¬آموزد. از مشهورترین، برترین و شناخته شده ترین زیارت¬ها، زیارت جامعه¬ی کبیره¬ی¬ امام هادی (ع) است که ایشان در آن شاخصه ها و پایه های اصلی شیعه را بیان فرموده¬اند که با فقرات بلندش به اوج وجود ائمه اطهار (ع) و بلندای هستی آنان نظر دارد و زمینه ی معرفت برتر و عرفان کامل تر را فراهم می سازد. این زیارت، منشور بلند امامت و هدایت است که چون سیل از کوهسار حضرت علی بن محمد النقی (ع) سرازیر شده است. اسلوب، معنا، عاطفه و خیال به عنوان عناصر ادبی در آفرینش اثر ادبی نقش مهمی دارند و هر یک به عنوان مکمل یکدیگر، با تأثیری که بر خواننده می¬گذارد، موجب ماندگاری اثر ادبی می¬شود. این پژوهش در صدد است که به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه¬ی این نیایش و زیارت پرداخته و ساختارهای زیبای اسلوب، معنا و عاطفه¬ی این دعا و زیارت را نشان دهد و درجه¬ی فصاحت، بلاغت و موسیقی متن را با استفاده از آرایه¬هایی که در آن به کار رفته است، تبیین کند. از خلال بررسی های انجام گرفته این مطلب به دست آمد که حضرت سیدالشهداء (ع) و امام هادی (ع) این نیایش و زیارت پرطنین و پر محتوا را از روی طبع و به دور از تکلف و در نهایت اخلاص و بندگی، در نثری فنی بر زبان مبارکشان جاری کرده اند. در دعای عرفه و زیارت جامعه¬ی کبیره، تناسب الفاظ با یکدیگر، استشهاد به قرآن و کاربرد صور خیال در استحکام و قوت اسلوب نقش مهمی داشته و علاوه بر آن باعث عمق و ژرف معنا گردیده است. اسلوب دعای عرفه و زیارت جامعه¬ی کبیره از جهت موسیقی درونی، در درجه¬ی بالایی قرار دارد و این امر در پی استفاده از آرایه¬های لفظی چون جناس، سجع، موازنه، ترصیع، رد الصدر علی العجز و بالعکس، بوده است. حسن ارتباط معانی، استیفای معنا و کاربرد آرایه¬های بدیع معنوی موجب شده است که هم در دعای عرفه و هم در زیارت جامعه¬ی کبیره، اهداف و اغراض به صورت تمام و کمال ارائه گردند. عواطف در هر کدام، همگی از روی احساس صادقانه و با حرارت و به صورتی عمیق خود را نشان می¬دهد و این امر سبب ماندگاری و جاودانگی این نیایش و زیارت شده است.